========================================================

ZANIM NIE BĘDZIE ZA PÓŹNO!

Należności po europejsku

Tekst opublikowany w miesięczniku MANAGER 07/2004

 Otwarcie granic związane z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej napawa wielu handlowców optymizmem. Otwiera się oto przed nami nowy rynek dla towarów i usług. Już od 1 maja polskie firmy mogą startować w zawody z kiedyś zagranicznymi – a obecnie wewnątrz wspólnotowymi konkurentami. Celem dla utworzenia Unii Europejskiej było miedzy innymi minimalizowanie barier ograniczających swobodny przepływ ludzi, handlu i funduszy. W każdej transakcji poza ceną znaczenia ma termin, w którym należność za dostarczony towar zostanie zrealizowana. Wydłużanie terminów jest skutecznym argumentem w pozyskiwaniu klientów. Argument ten, może się jednak łatwo przekształcić w broń, która nieumiejętnego handlowca doprowadzi na skraj bankructwa.

Strefa ta jest zatem pod obserwacją urzędników unijnych. W niektórych Państwach Członkowskich umowne terminy płatności znacznie odbiegają od średniej Wspólnoty. Z tego względu złe kalkulowanie cen i budżetów jest niezmiernie ważne ponieważ opóźnienia w płatnościach są przyczyną znacznych obciążeń administracyjnych i finansowych dla przedsiębiorstw, zwłaszcza małych i średnich. Z najnowszych statystyk prowadzonych dla dotychczasowych Państw członkowskich wynika, że sytuacja w wielu z nich w najlepszym przypadku nie poprawiła się od czasu przyjęcia zaleceń w tym zakresie w roku 1995 r.

Normy zaprezentowane w niniejszym opracowaniu mają za zadanie przekazać podstawowe informacje o najistotniejszych uwarunkowaniach stawianych dla limitów kupieckich oraz windykacji należności bezspornych w krajach należących do Unii.

Zwalczanie opóźnień w płatnościach na rynku wewnętrznym, każdego z Państw traktowanych osobno jest trudne i nie może zostać skutecznie zrealizowane. W tym celu Parlament Europejski i Rada wydała Dyrektywę z dnia 29 czerwca 2000 r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych (2000/35/WE) wprowadzającą normy dla Państw Członkowskich w omawianym zakresie. Ich znajomość może pomóc w dopasowaniu warunków transakcji handlowej do możliwości i oczekiwań firm.

Możliwość uzyskania odszkodowania

Zgodnie z zapisami Dyrektywy opóźnienia w płatnościach, które stanowią naruszenie postanowień zawartych umów stawiają wierzycieli w niekorzystnej sytuacji zwłaszcza w zakresie możliwości uzyskania zadośćuczynienia za poniesione z tytułu powstałych opóźnień szkody. Generalna zasada jest tu podobna do znanych w Polskim kodeksie Cywilnym zaleceń. Przy braku postanowień umownych o odszkodowaniu za odzyskiwanie należności orzeka sąd. Może on (ale nie musi) przyznać wierzycielowi dodatkowe odszkodowanie za stratę powstałą w wyniku opóźnienia w płatnościach dłużnika, przy czym jest zobowiązany do wzięcia pod uwagę, że te powstałe koszty mogą zostać wyrównane przez odsetki za zwłokę. Wskazanie sądu jako właściwego dla rozstrzygania o możliwości uzyskania odszkodowania narzuca troskę o precyzję zapisów umownych. Już z umowy winna zatem wynikać regulacja, która także przewidywałaby rekompensatę powstałych u wierzycieli kosztów, w celu zapewnienia sytuacji, w której skutki opóźnień w płatnościach powstrzymują przed przekraczaniem terminów płatności.

Kiedy stosować normy Dyrektywy?

Zakres stosowania zaleceń obejmuje wszystkie transakcje handlowe niezależnie od tego, czy mają one miejsce między prywatnymi a państwowymi przedsiębiorstwami, czy między przedsiębiorstwami a władzami publicznymi, uwzględniając fakt, że te ostatnie świadczą znaczne płatności na rzecz przedsiębiorstw. W tym kontekście pod pojęciem Transakcji handlowej ujmujemy wszystkie transakcje między przedsiębiorcami, a ich dostawcami i podwykonawcami oraz transakcje miedzy przedsiębiorstwami a władzami publicznymi które prowadzą do dostawy towarów lub świadczenia usług za zapłatą. Dyrektywy nie stosuje się do sprzedaży detalicznej na rzecz osób fizycznych nie będących przedsiębiorcami.

Odsetki za zwłokę

Wysokość odsetek za opóźnienia w płatnościach („stopa ustawowa”), do których zapłaty jest zobowiązany dłużnik, została określona jako suma stopy procentowej odsetek zastosowanej przez Europejski Bank Centralny do jego ostatniej głównej operacji refinansowania przeprowadzonej przed pierwszym dniem kalendarzowym odnośnego półrocza („stopa referencyjna”), i dodatkowo przynajmniej 7 punktów procentowych („marża”), o ile w umowie nie ustalono inaczej. Dla Państw Członkowskich, które nie uczestniczą w trzecim stopniu unii gospodarczo-walutowej (w tym dla Polski), stopa referencyjna odpowiada stopie procentowej banku centralnego. W obu przypadkach stosuje się stopę referencyjną, która obowiązuje w pierwszym dniu kalendarzowym odnośnego półrocza, dla następnych sześciu miesięcy. Odsetki stają się wymagalne od dnia następującego po dacie płatności lub terminie płatności określonych w umowie z następującymi zastrzeżeniami:

 1. jeżeli data lub termin płatności nie został ustalony w umowie, to odsetki stają się wymagalne automatycznie, bez konieczności wezwania:

·        30 dni od daty otrzymania przez dłużnika faktury lub równoważnego wezwania do zapłaty, lub

·        jeśli data otrzymania faktury lub równoważnego wezwania do zapłaty nie jest pewna, 30 dni od daty otrzymania towarów lub usług, lub

2. jeśli dłużnik otrzyma fakturę lub równoważne wezwanie do zapłaty przed otrzymaniem dóbr lub usług, 30 dni od daty otrzymania dóbr lub usług, lub

3. jeśli procedura przyjęcia lub kontroli, która ma stwierdzić zgodność towarów lub usług z umową, przewidziana jest ustawowo lub umownie i jeśli dłużnik otrzyma fakturę lub równoważne wezwanie do zapłaty przed lub w momencie przyjęcia lub kontroli, 30 dni po tej ostatniej dacie.

Wierzyciel jest uprawniony do żądania zapłaty odsetek od opóźnień w  płatnościach, o ile:

1.  spełnił swoje umowne i ustawowe zobowiązania, i

2.  nie otrzymał należnej sumy w odpowiednim czasie, chyba że dłużnik nie ponosi winy za opóźnienie.

Warunki powyższe musza wystąpić równocześnie. Zapisy umowne mnie powinny zawierać unormowań mniej korzystnych. Każde porozumienie w sprawie terminów płatności lub skutków opóźnień w płatnościach, które nie jest zgodne z zaleceniami powyższymi, nie może zostać uznane lub uzasadniać roszczenia o odszkodowanie, jeśli przy badaniu wszelkich okoliczności, łącznie z dobrą praktyką handlową i rodzajem towaru, można uznać je za rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela. Przy rozpoznaniu, czy dane porozumienie jest rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela, rozważa się między innymi, czy istnieją obiektywne przyczyny, dla których dłużnik żąda odstępstwa od określonych zaleceń.  Właściwą władzą orzekającą jest tu sąd.

 Przeniesienie prawa własności.

Przeniesienie własności pod warunkiem zapłaty jest jednym ze skuteczniejszych, aczkolwiek i najbardziej problematycznych środków na zapewnienie spłaty długu. Rozwiązania przyjęte w Dyrektywie są bardzo zbliżone do znanego z polskiego Kodeksu Cywilnego zastrzeżenia prawa własności rzeczy do czasu zapłaty[1]. Z zastrzeżeniem wskazań międzynarodowego prawa prywatnego, sprzedawca może zachować prawo własności do towarów do chwili uiszczenia całkowitej zapłaty, tylko w przypadku, gdy między kupującym a sprzedawcą przed dostawą towarów została uzgodniona klauzula dotycząca zachowania prawa własności.

Klauzule zakazane

Dyrektywa zobowiązuje Państwa Członkowskie do zapewnienia stosownych i skutecznych środków w interesie wierzycieli i konkurentów, aby zapobiec nadmiernemu stosowaniu terminów rażąco nieuczciwych. Stwarza to możliwość do uznawania niektórych zapisów umownych za niedopuszczalne. Dopuszczone są tu również przepisy prawne, według których organizacje, które mają uzasadniony interes w reprezentowaniu małych i średnich przedsiębiorstw lub są uznane za ich oficjalnych przedstawicieli, mogły by w zgodzie z przepisami prawa krajowego, zwrócić się do sądu lub do właściwych organów administracji podając jako powód, że klauzule umowne ogólnego stosowania są rażąco nieuczciwe tak, aby mogły one zastosować właściwe i skuteczne środki dla zapobieżenia stosowaniu takich klauzul. Praktyka ta stosowana jest już częściowo w Polsce (np. w przypadku niektórych rodzajów sprzedaży) znajduje swoje umocowanie i powinna zaowocować działaniami wspomnianych organizacji (np. zrzeszeń producenckich, izb przemysłowych) w celu ustalenia prawa umożliwiającego im działanie.

 Procedura odzyskiwania należności w przypadku roszczeń niekwestionowanych

Po przystąpieniu Polski do Unii obowiązują normy wg których wszystkie Państwa Członkowskie mają zapewnić, aby tytuł wykonawczy niezależnie od sumy długu, mógł być uzyskany w ciągu 90 dni kalendarzowych od wniesienia pozwu lub wniosku przez wierzyciela do sądu lub innego właściwego organu, o ile nie można zakwestionować długu czy aspektów proceduralnych. Krajowe ustawodawstwo, przepisy wykonawcze i administracyjne muszą zapewniać te same warunki wszystkim wierzycielom, którzy założyli swoje przedsiębiorstwa we Wspólnocie Europejskiej. Oczywiście wspomniany okres nie będzie obejmował czasu na dostarczenie dokumentów, oraz wszelkich opóźnień spowodowanych przez wierzyciela takich, jak okresy niezbędne na poprawienie wniosków. Ciekawym jest jak sprosta temu zadaniu polski system sądowniczy?

Zastosowanie powyższych zaleceń może nie obejmować długów, które są przedmiotem postępowania upadłościowego prowadzonego przeciw dłużnikowi oraz          roszczenia o zapłatę odsetek mniejsze niż 5 EURO. Wszystko zależy od woli ustawodawców krajowych.

Pozostaje nam zatem żywic nadzieję, ze w szczególności w zakresie terminów niezbędnych dla uzyskiwania nakazów zapłaty w postępowaniu sądowym normy unijne jak najszybciej zostaną zaimportowane do polskiej praktyki.

 Marek Rózycki

Moritz Incasso, incasso@incasso.pl